∘ ლიკა ტყემალაძე ∘
გაცვლითი კურსის რეჟიმები და მათი დეტერმინანტები

ანოტაცია

დღესდღეობით, გლობალიზაციის ტენდენციებიდან გამომდინარე, ცალკეული ქვეყნების ეკონომიკების ინტეგრაცია სულ უფრო იზრდება და ამის ფონზე სასიცოცხლო მნიშ-ვნელობას იძენს სავალუტო ბაზრების და საერთაშორისო ფინანსური სისტემების წყობის შესწავლა. საერთაშორისო ფინანსების შესწავლის ერთ-ერთ კომპლექსურ მიმართულებას წარმოადგენს ოპტიმალური სავალუტო კურსის განსაზღვრა, რომლის გარეშეც წარმოუდგენელია ქვეყნის მდგრადი ეკონომიკური განვითარება.აამ კუთხით ერთ-ერთი მთავარი როლი აკისრია ეროვნული ვალუტის სტაბილურობას. სტაბილურობა ერთ-ერთი უმთავრესია ეკონომიკური უსაფრთხოებისათვის, რადგან სტაბილური ვალუტა ამცირებს სავალუტო რისკებს, ქმნის ნოყიერ ნიადაგს ბიზნესის სექტორის ზრდისათვის და შესაბამისად, ხელს უწყობს ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებასა და ეკონომიკური დამოუკიდებლობის გამყარებას.

საკვანძო სიტყვები: გაცვლითი კურსები, ფიქსირებული გაცვლითი კურსი, თავისუფლად მცურავი გაცვლითი კურსი, მშპ, ინფლაცია, ავტომატური რეგულატორი, ფისკალური პოლიტიკა, მონეტარული პოლიტიკა.

შესავალი

ისეთ მაკროეკონომიკურ მაჩვენებლებთან ერთად, როგორიცაა მშპ, ინფლაცია და საპროცენტო განაკვეთები, გაცვლითი კურსი ასევე მნიშვნელოვან პარამეტრს წარმოადგენს ქვეყნის ეკონომიკასთვის.

გაცვლითი კურსი წარმოადგენს სხვადასხვა ქვეყნების ვალუტების ფარდობით ფასს. სავალუტო კურსი არის ქვეყნის ფულადი ერთეული, გამოსახული სხვა ქვეყნის ფულად ერთეულებში ყიდვა-გაყიდვის ოპერაციების დროს. სხვადასხვა ქვეყნებში არსებობს სხვადასხვა საკურსო რეჟიმები.ჱყველა ქვეყანა განსხვავებული მექანიზმების საშუალებით ახორციელებს თავისი ვალუტის კურსის მართვას, შესაბამისად ის საზღვრავს სავალუტო კურსის რეჟიმს. მაგა¬ლითად, კურსი შეიძლება იყოს: თავისუფლად მცურავი, ხელოვნურად შენარჩუნებული, ფიქსი¬რებული ან შერეული.

გაცვლითი კურსი და მისი ევოლუცია

გაცვლითი კურსების რეჟიმების განვითარებაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ოქროს სტანდარტის ეპოქამ 1870-1914 წწ.ჴოქროს სტანდარტის სისტემა წარმოიშვა ოქროს მონეტების გამოყენების საფუძველზე.ჴოქრო, როგორც დაგროვების და გაცვლის საშუალება, უძველესი დროიდან გამოიყენებოდა ფულად, მაგრამ ოქროს სტანდარტის შემოღების ოფიციალურ თარიღად 1819 წელია მიჩნეული, როცა ბრიტანეთის პარლამენტმა მიიღო ე.წ განახლების კანონი. აამ კანონის თანახმად, პარლამენტმა განაახლა ფიქსირებული კურსით ქაღალდის ფულის ნიშნების ოქროზე გაცვლის პრაქტიკა. აამ პერიოდში დიდი ბრიტანეთი წამყვანი ეკონომიკური ძალა იყო. დანარჩენი ქვეყნები იმედოვნებდნენ, რომ ისინიც მიაღწევდნენ წარმატებას, თუ დიდ ბრიტანეთს მიბაძავდნენ. აშშ ოქროს სტანდარტს შეუერთდა 1879 წელს. 1900 წელს მიიღეს ოფიციალურად კანონი, რომლითაც მყარდებოდა კავშირი დოლარის ღირებულებასა და ოქროს ღირებულებას შორის.

ცენტრალური ბანკის მთავარი ამოცანაა, შეინარჩუნოს ოფიციალური პარიტეტი სამამულო ვალუტასა და ოქროს ფასს შორის. აამრიგად, მოცემული ვალუტის კურსის შესანარჩუნებლად ცენტრალურ ბანკს უნდა გააჩნდეს ოქროს ადეკვატური მარაგი. ცენტრალური ბანკი არ იღებდა ოქროს საზღვარგარეთიდან და არც ყიდდა უცხოელებზე დაბალი კურსით. საერთაშორისო რეზერვებს ოქრო წარმოადგენდა, ამიტომ ქვეყნის საგადასახდელო ბალანსის პროფიციტს ან დეფიციტს ქვეყნებს შორის მონეტების ან ოქროს ზოდების გადადინება განაპირობებდა.

ოქროს სტანდარტს გააჩნდა მძლავრი ავტომატური რეგულატორი, რომელიც უზრუნველყოფდა საგადასახდელო ბალანსის წონასწორობას ყველა ქვეყანაში. ეს მექანიზმია: ფასი-მონეტა-ნაკადი.

ქვეყნების უმრავლესობამ ოქროს სტანდარტზე უარი თქვა პირველი მსოფლიო ომის დროს, ისინი თავიანთი უზარმაზარი სამხედრო ხარჯების დაფინანსებას ფულის ემისიის ხარჯზე ახდენდნენ. რის შედეგადაც 1918 წელს ფასების დონე ყველგან გაიზარდა, ამან კი ქვეყნებში ინფლაციის არნახული ტემპი გამოიწვია. ინფლაციის ყველაზე მაღალი დონე დაფიქსირდა გერმანიაში 1919 წლიდან 1923 წლამდე ფასების ინდექსი 262-იდან 126 160 000 000 000-მდე გაიზარდა, ანუ 481 მილიარდჯერ.

1944 წლის ივლისში ბრეტონ-ვუდსში ხელი მოეწერა შეთანხმებას საერთაშორისო სავალუტო ფონდის შექმნის შესახებ. მოკავშირეები შეეცადნენ შეემუშავებინათ ისეთი საერთაშორისო სისტემა, რომელიც ხელს შეუწყობდა სრული დასაქმებისა და ფასების სტაბილურობის მიღწევას საერ-თაშორისო ვაჭრობის შეზღუდვის გარეშე.

ბრეტონ-ვუდსის შეთანხმებით ჩამოყალიბებული სისტემა მოითხოვდა აშშ-ს დოლარის მიმართ ვალუტის კურსების დაფიქსირებას და ოქროს უცვლელ ფასს დოლარში, 35 დოლარი ერთი უნცია ოქროსთვის, ქვეყნების საერთაშორისო რეზერვებს ოქრო ან დოლარი შეადგენდა.

სსფ-ის წესდებაში არსებობდა მუხლები, რომლებიც საშუალებას აძლევდა ქვეყანას, მიეღწია საგარეო ბალანსისათვის ისე, რომ არ შეეფერხებინა საშინაო ამოცანების განხორციელება და შეენარჩუნებინა ვალუტის კურსები ფიქსირებულ დონეზე.

სსფ-ის შეთანხმება მოიცავდა 2 მნიშვნელოვან მექანიზმს.

1.  სსფ-ის მიერ კრედიტის გაცემის შესაძლებლობა. სსფ ყოველთვის მზად იყო მიეცა კრედ-იტები თავისი წევრებისათვის უცხოურ ვალუტაში, რათა დახმარებოდა მათ მიმდინარე ოპერაციების ბალანსის დეფიციტის გადალახვაში, რადგან ისეთი ღონისძიებები, როგორიცაა მონეტარული და ფისკალური პოლიტიკის გამკაცრება, უარყოფითად მოქმედებდა დასაქმებაზე.

2.  კორექტირებადი პარიტეტი. მმიუხედავად იმისა, რომ თითოეული ქვეყნის ვალუტის კურსი ფიქსირებული იყო, მისი დევალვაცია ან რევალვაცია დოლარის მიმართ შესაძლებელი იყო, თუ სსფ აღიარებდა, რომ ქვეყნის საგადასახდელო ბალანსი “წონასწორობის ფუნდამენტური დარღვე¬ვის” მდგომარეობაში იმყოფებოდა. იგი გამოიყენებოდა იმ ქვეყნების მიმართ, რომელთა პროდუქციაზე მოთხოვნა განუხრელად მცირდებოდა.

1965 წელს ვიეტნამში აშშ-ის საომარი მოქმედებების გაფართოების გამო მნიშვნელოვნად გაიზარდა სამხედრო შესყიდვები. სახელმწიფო ხარჯების ზრდის  კომპენსირება გადასახადების შესაბამისი ზრდით არ ხდებოდა, რის შედეგადაც 1970 წელს აშშ-ში ინფლაცია გაიზარდა. დდოლარი ევროპის ვალუტის მიმართ გაუფასურდა დაახლოებით 8%-ით. ჴოქროს ოფიციალური ფასი 38 დოლარით გაიზარდა. 1973 წლის მარტში ფიქსირებული კურსების ერა დამთავრდა და საერთაშორისო სავალუტო უერთიერთობებში კურსების თავისუფალი ცურვის მშფოთვარე პერიოდი დაიწყო.

გაცვლითი რეჟიმების კლასიფიკაცია

2008 წლის ფინანსურმა კრიზისმა აჩვენა თუ რაოდენ მჭიდროა ქვეყნის ფინანსური ბაზრების კავშირი ერთმანეთთან.ააქედან გამომდინარე კიდევ უფრო მეტი დატვირთვა შეიძინა სავალუტო ბა-ზრების და საერთაშორისო ფინანსური სისტემების წყობის შესწავლამ.ჴოპტიმალური გაცვლითი კურსის პოლიტიკის არჩევა საერთაშორისო ფინანსების ერთ-ერთ კომპლექსურ მიმართულებას წარმოადგენს. სსფ-ის კლასიფიკაციის მიხედვით გაცვლითი კურსის რეჟიმები იყოფა შემდეგ ძირითად კატეგორიად, დაწყებული სრული დოლარიზაციიდან თავისუფლად მცურავი კურსის რეჟიმამდე.

გაცვლითი რეჟიმების კლასიფიკაცია

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

გაცვლითი კურსების რეჟიმების აღწერა:

გარე ვალუტაზე გადასვალა – ქვეყანა უარს ამბობს საკუთარ ვალუტაზე და უცხო ქვეყნის ვალუტას აღიარებს საკუთარ ვალუტად, მონეტარული პოლიტიკა მთლიანად გადაცემულია ამ ვალუტის ემიტენტი ქვეყნის ცენტრალური ბანკისთვის. (ძირითადად ეს ვალუტებია დოლარი, ევრო).

სავალუტო საბჭო – ქვეყანაში არ არის ცენტრალური ბანკი, საბჭოჴ ცდილობს იქონიოს იმ რაოდენობის სავალუტო რეზერვები, რომელიც საკმარისი იქნება დაფიქსირებული გაცვლითი კურსით ეროვნული ვალუტის მთლიანი კონვერტირება (ანუ თავისუფლად შეიძლება მისი გადაცვლა იმ კონკრეტული კურსით).

მონეტარული კავშირი – როცა ქვეყანათა ჯგუფი იყენებს ერთ საერთო ვალუტას და აქვთ ერთი ცენტრალური ბანკი (ასეთია მაგალითად ევროკავშირი).

ტრადიციული “პეგი” – ფიქსირებული კურსი ერთი ვალუტის ან ვალუტების კალათების მიმართ.

მცოცავი “პეგი” – ვალუტის კურსი არის ფიქსირებული, თუმცა მისი კორექტირება ხორციელდება ინფლაციის მნიშვნელოვანი მერყეობის შესაბამისად (ახალი გაცვლითი კურსის და-ფიქსირების შესაძლებლობა და მაკროეკონომიკური რყევების თავიდან აცილება).

მართვადი მცურავი კურსი – გაცვლითი კურსი დგინდება უცხოურ სავალუტო ბაზარზე მოთხოვნისა და მიწოდების შესაბამისად, თუმცა ცენტრალური ბანკები გარკვეულ შემთხვევებში გაცვლითი კურსების მერყეობის გასანეიტრალებლად ახორციელებენ ჩარევას წინასწარ გან-საზღვრული მიზნობრივი სავალუტო კურსის გარეშე.

თავისუფლად მცურავი კურსი – გაცვლითი კურსი დგინდება საერთაშორისო სავალუტო ბაზარზე სახელმწიფო სექტორის ინტერვენციების გარეშე.

ფიქსირებული და მცურავი რეჟიმების შედარება, მათი დადებითი და უარყოფითი მხარეები

“თავისუფლად მცურავი” სავალუტო კურსები

სავალუტო კურსების “ცურვის” სტრატეგია გამოიხატება იმაში, რომ სახელმწიფო არ ერევა სავალუტო კურსის დაწესებაში და იგი განისაზღვრება თავისუფალ სავალუტო ბაზარზე.

“თავისუფლად მცურავი” სავალუტო კურსების განხილვისას აუცილებელია მისთვის დამახ-ასიათებელი ორი თავისებურების გათვალისწინება: როგორც პრაქტიკამ აჩვენა, კურსების “თავისუ-ფლად ცურვა” იწვევს ზედმეტად მაღალ ინფლაციას, რომლის პირობებშიც ქვეყანა დგება არჩევანის წინაშე: ან შეასუსტოს ინფლაციის ზრდა, რაც განაპირობებს უმუშევრობის ზრდას, ან გაატაროს სრული დასაქმების პოლიტიკა და შეურიგდეს ფასების ზრდას.

 “მცურავი სავალუტო” კურსების დროს სახელმწიფო არ ერევა რეგულირებაში, ამიტომ, თუ ბაზარზე განხორციელდება სპეკულაციური თამაშები, მაშინ სავალუტო კურსების რყევა იქნება მნიშვნელოვნად დიდი, რამაც, თავის მხრივ, შეიძლება გამოიწვიოს ეკონომიკური კრიზისი.

მუდმივად ფიქსირებული კურსები

“თავისუფლად მცურავის” საპირისპიროს წარმოადგენს ფიქსირებული სავალუტო კურსები. მათი უპირატესობები მდგომარეობს ინფლაციის შეკავებასა და მადესტაბილიზებული სპეკულაციის აღკვეთაში. იგი ამცირებს საერთაშორისო ვაჭრობასა და ფინანსებთან დაკავშირებულ რისკს და გაურკვევლობას.

თუ სახელმწიფო აწესებს და ინარჩუნებს ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ფიქსირებულ კურსს, რომელიც არ შეესაბამება რეალურად ჩამოყალიბებულს, მაშინ ეს შექმნის კრიზისულ ვითარებას ეკონომიკაში და გამოიწვევს უცხოური ვალუტის რეზერვების დიდ დანაკარგებს.

ვალუტების მართვადი (რეგულირებადი) “ცურვა”

ვალუტების რეგულირებადი “ცურვა” განსხვავდება “თავისუფალი ცურვისგან” იმით, რომ სავალუტო კურსის დადგენის მომენტში თავისუფალ ბაზარზე მონაწილეობს ცენტრალური ბანკი, რომელიც აკავებს ცურვის ცვალებადობას, რათა უფრო ადვილი გახდეს მათი პროგნოზი.

ამ სფეროში პროგნოზირება საკმაოდ რთული საქმეა, ვინაიდან კურსის წარმოქმნაზე პირდაპირ და ირიბად მრავალი ფაქტორი ახდენს გავლენას, ამასთან ძალზე ხშირად ეს გავლენა ურ-თიერთდაკავშირებულია.

როგორც წესი, თუ ცენტრალური ბანკი ცდება თავის გაანგარიშებებში და ჯიუტად აკავებს კურსს, რომელიც განსხვავდება ბაზარზე რეალურად ჩამოყალიბებულისაგან, იწყება “ცალ კარში” ფართომასშტაბიანი სპეკულაციური თამაში, რომლის შედეგადაც ხდება უცხოური ვალუტის რეზერვების შემცირება და სახელმწიფო განიცდის ზარალს.

ფიქსირებული კურსის დადებითი და უარყოფითი მხარეები

  

მცურავი კურსის დადებითი და უარყოფითი მხარეები

ფისკალური და მონეტარული პოლიტიკა ფიქსირებული და მცურავი კურსების  დროს

ფიქსირებული გაცვლითი კურსი

ფისკალური პოლიტიკა - ექსპანსიური ფისკალური პოლიტიკა ზრდის ერთობლივ მოთხოვნას, იზრდება ფულზე მოთხოვნა, რაც ზრდის საპროცენტო განაკვეთს, ეს იწვევს უცხოური ინვესტიციების და ვალუტის შემოდინებას, სხვა თანაბარ პირობებში ირღვევა ლარი-დოლარის მოცულობა ქვეყანაში და საშიშროებაა გამყარდეს კურსი. ფიქსირებული გაცვლითი კურსის პირობებში საჭიროა წონასწორობის აღდგენა, ამისათვის საჭიროა ეკონომიკაში დამატებითი ლარის გაშვება – ეს კი წაახალისებს ეკონომიკას და ზრდის ეკონომიკურ აქტივობას.

მონეტარული პოლიტიკა – ფულის მიწოდება ამცირებს საპროცენტო განაკვეთებს, იზრდება ინვესტიციები და მოკლევადიანი პერიოდის ეკონომიკური აქტივობა. შემცირებული საპროცენტო განაკვეთი გამოიწვევს კაპიტალის გადინებას, კაპიტალის გადინება გამოიწვევს გაცვლითი კურსის გაუფასურებას, ძველი კურსის მისაღწევად ცენტრალური ბანკი მიმოქცევიდან ამოიღებს ვალუტას.

დასკვნა – ფიქსირებული გაცვლითი კურსის დროს ეფექტიანია ფისკალური პოლიტიკა.

მცურავი გაცვლითი კურსი

ფისკალური პოლიტიკა –ექსპანსიური ფისკალური პოლიტიკა ზრდის ერთობლივ მოთხოვნას, იზრდება ფულზე მოთხოვნა, რაც ზრდის საპროცენტო განაკვეთებს, იზრდება უცხოური ინვესტი-ციების და ვალუტის შემოდინება, სხვა თანაბარ პირობებში ირღვევა ლარი-დოლარის მოცულობა ქვეყანაში და საშიშროებაა გამყარდეს კურსი, ცენტრალური ბანკი არ ერევა, ბაზარზე კურსის გამყარება გააძვირებს ექსპორტს და გააიაფებს იმპორტს, შედეგად შემცირდება ექსპორტი და გაიზრდება იმპორტი, შენელდება ეკონომიკური აქტივობა და ეკონომიკა დაუბრუნდება ძველ წონასწორობას.

მონეტარული პოლიტიკა – ფულის მიწოდება ამცირებს საპროცენტო განაკვეთებს, იზრდება ინვესტიციები და მოკლევადიანი პერიოდის ეკონომიკური აქტივობა. შემცირებული საპროცენტო განაკვეთი გამოიწვევს კაპიტალის გადინებას, კაპიტალის გადინება გამოიწვევს გაცვლითი კურსის გაუფასურებას, რაც გაზრდის ექსპორტს და შეამცირებს იმპორტს, იზრდება ერთობლივი მოთხოვნა, რაც კიდევ უფრო წაახალისებს ეკონომიკურ აქტივობას.

დასკვნა – მცურავი გაცვლითი კურსის დროს ეფექტიანია მონეტარული პოლიტიკა.

გაცვლით კურსზე მოქმედი დეტერმინანტები

სანამ გაცვლით კურსზე ზემოქმედი ფაქტორების ანალიზს დავიწყებდეთ, მნიშვნელოვანია ვახსენოთ ნომინალურ და რეალურ გაცვლით კურსებს შორის განსხვავება.

რეალური გაცვლითი კურსი ორივე ქვეყანაში ფასების დონეთა შორის განსხვავებასაც იღებს მხედველობაში. შესაბამისად, რეალური კურსი წარმოადგენს უცხოური საქონლის ფასს, გამოხატულს ადგილობრივი საქონლით (ან პირიქით). საშუალო და გრძელვადიან პერიოდში მაკროეკონომიკური ფაქტორების ანალიზს სწორედ რეალური გაცვლითი კურსისთვის განვიხილავთ, თუმცა იმის გათვალისწინებით, რომ ინფლაცია პროგნოზირებადი და სტაბილურია.

როდესაც გაცვლითი კურსის განმსაზღვრელ ფაქტორებზე ვსაუბრიბთ, მნიშვნელოვანია გა-ვაცნობიეროთ, რომ მოკლევადიან პერიოდში მოქმედი ფაქტორები დიდად განსხვავდება საშუალო და გრძელვადიან პერიოდში მოქმედი ფაქტორებისგან. თუკი გაცვლით კურსზე გრძელვადიან პერიოდში სტრუქტურული ფაქტორების გავლენა დომინირებს, საშუალოვადიან პერიოდში ციკლური, ხოლო მოკლევადიან პერიოდში ბაზრის მონაწილეთა მოლოდინები და ვალუტის მიმდინარე ტრანზაქციებისათვის საჭიროება ახდენს გავლენას.

ეკონომიკური, პოლიტიკური, სტრუქტურული, სამართლებრივი თუ ფსიქოლოგიური ფაქტორების ერთობლიობა, რომლებიც პირდაპირ და ირიბად ზემოქმედებს კურსის ცვლილების დინამიკაზე, აღწევს რამდენიმე ათეულს, მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია:

ფაქტორები, რომლებიც უშუალოდ განსაზღვრავს სავალუტო კურსის დინამიკას:

1) მთლიანი შიდა პროდუქტი; 2. საგადასახდელო ბალანსი 3. ფულის შიდა და გარე მიწოდება; 5. საპროცენტო განაკვეთი

ფაქტორები, რომელთა მოქმედება გავლენას ახდენს წარმოქმნილ ფაქტორთა ცვლილებაზე: ისინი შეიძლება დაიყოს

სახელმწიფო რეგულირებისა და სტრუქტურულ ფაქტორებად

სახელმწიფო რეგულირების ფაქტორები:                                    სტრუქტურული ფაქტორები:

გადასახადები                                                                          ბირჟის სტრუქტურა

კვოტები                                                                                საბაზრო სტრუქტურა

საბაჟო გადასახადები                                                                 სეზონური ფაქტორები

                   ლიცენზიები

ფაქტორები, რომლებიც წარმოიშობა ეკონომიკური სისტემის დინამიური წონასწორობიდან გამოყვანის შემთხვევაში

                      ბიუჯეტის დეფიციტი

არაკონტროლირებადი ემისია                                          მონოპოლიური წარმოებები

ინფლაცია                                                                 პოლიტიკური ფაქტორები

შიდა და გარე ფასებს შორის სხვაობა                                  ფსიქოლოგიური ფაქტორები

დასკვნა

წინამდებარე თემაში მოცემული ანალიზის საფუძველზე შეიძლება დავასკვნათ, რომ საქართველოს შემთხვევაში არც ერთი წინაპირობა არ არის იმისა, რომ მოხდეს კურსის ფიქსირება ან სულაც სრულ დოლარიზაციაზე გადასვლა. იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველო ღია ფინანსური ანგარიშის მქონე ქვეყანაა და მისი ბიზნესციკლები განსხვავდება მსოფლიოს წამყვანი ვალუტების მქონე ეკონომიკებისაგან, ადგილობრივ წყობაზე მორგებული დამოუკიდებელი მონეტარული პოლიტიკა მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს წარმოადგენს მაკროეკონომიკური პოლიტიკის წარმოებისათვის. ამგვარად, საქართველოში მოქმედ მცურავ გაცვლით კურსზე უარის თქმა ქვეყნისათვის უფრო მეტ დანახარჯებთან იქნება ასოცირებული, ვიდრე ახალი რეჟიმით მოტანილი სარგებელი იქნება, გარდა იმისა, რომ საქართველოს არ აქვს ოპტიმალური სავალუტო სივრცე რომელიმე ქვეყანასთან, ჰიპერინფლაციისა და ფინანსური სექტორის არასტაბილურობის რისკები პრაქტიკულად არ არსებობს.

აქედან გამომდინარე, მცირე ღია ეკონომიკების ანალიზზე დაყრდნობით შეიძლება დავასკვნათ, რომ საქართველოსა და მსგავსი მცირე ღია ეკონომიკის ქვეყნებისათვის ოპტიმალური გაცვლითი კურსია მცურავი გაცვლითი კურსი.

გამოყენებული ლიტერატურა

1.    კ. კრუგმანი, საერთაშორისო ეკონომიკა (18, 19 თავი).

2.    მ. კაკულია, სავალუტო სისტემის განვითარების პრობლემები საქმეში, გვ. 209-2015.

3.    ღ. გოცირიძე, სავალუტო კრიზისი, გვ. 122-131, 118-119.

4.    სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალი “ეკონომიკა და საბანკო საქმე”, 2015 გვ. 5-12.

5.    სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალი “მეცნიერება და ცხოვრება”, 2015 გვ. 34-27, 72-76.

6. https://www.nbg.gov.ge/index.php?m=2

7. http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2009/12/ghosh.htm

8. http://www.investopedia.com/articles/forex/12/a-primer-on-currency-regimes.asp

9. http://www.economist.com/topics/exchange-rate-regimes

---